เปิดชื่อ 5 ตระกูลเจ้านายฝ่ายเหนือ พิธีบายศรีทูลพระขวัญ พิธีโบราณล้านนา ครั้งแรกในรัชกาลที่ 10 เผย ประวัติศาสตร์จัดมาแล้ว 2 รัชสมัย
พิธีบายศรีทูลพระขวัญ เป็นพิธีโบราณล้านนา ที่ทางเจ้านายฝ่ายเหนือ ทูลเกล้าทูลกระหม่อมจัดถวาย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพื่อความเป็นสิริมงคล ในโอกาสที่เสด็จพระราชดำเนิน เยือนจังหวัดเชียงใหม่
พิธีนี้ จึงเป็นเสมือนเครื่องหมาย แห่งการถวายพระเกียรติ ที่แสดงถึงความจงรักภักดี และความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณ ซึ่งเจ้านายฝ่ายเหนือ และประชาชนชาวเชียงใหม่ ได้แสดงออกต่อพระมหากษัตริย์ และพระบรมวงศานุวงศ์ทุกพระองค์
เปิดชื่อ 5 ตระกูลเจ้านายฝ่ายเหนือ พิธีบายศรีทูลพระขวัญ พิธีโบราณล้านนา ครั้งแรกในรัชกาลที่ 10 เผย ประวัติศาสตร์จัดมาแล้ว 2 รัชสมัย
ซึ่งครั้งนี้เมื่อวันที่ 26 มกราคม 2568 ถือเป็นพิธีบายศรีทูลพระขวัญ ครั้งแรก ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดี ศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าสุทิดา พัชรสุธาพิมลลักษณ พระบรมราชินี เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ 28 กรกฎาคม 2567 ณ บริเวณลานพระบรมราชานุสาวรีย์สามกษัตริย์ ถนนพระปกเกล้า อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่
ในประวัติศาสตร์เจ้านายฝ่ายเหนือได้จัดมาแล้ว 2 รัชสมัย ในรัชสมัย รัชกาลที่ 7 และรัชสมัย รัชกาลที่ 9
ครั้งแรก ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในโอกาสเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมราษฎรในมณฑลพายัพ เมื่อปี 2469
ครั้งที่ 2 ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในโอกาสเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมเยียนราษฎรภาคเหนือครั้งแรก เมื่อวันที่ 5 มีนาคม 2501
ครั้งที่ 3 พิธีบายศรีทูลพระขวัญพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เนื่องในโอกาสพระราชพิธีกาญจนาภิเษก ทรงครองสิริราชสมบัติครบ 50 ปี วันที่ 9 มิถุนายน 2539 เมื่อวันที่ 5 กุมภาพันธ์ 2540
ครั้งที่ 4 พิธีบายศรีทูลพระขวัญสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ 12 สิงหาคม 2535 เมื่อวันที่ 5 มีนาคม 2535
ครั้งที่ 5 เนื่องในโอกาสสมโภชเชียงใหม่ 700 ปี เมื่อวันที่ 12 เมษายน 2539
ครั้งที่ 6 เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ 12 สิงหาคม 2547 เมื่อวันที่ 21 มีนาคม 2547
ทั้งนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งทรงดำรงพระราชอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร พระองค์ได้เสด็จพระราชดำเนินไปในพิธีบายศรี ทูลพระขวัญ เนื่องในโอกาสที่ทรงสำเร็จการศึกษาจากวิทยาลัยการทหารดันทรูน เมื่อวันที่ 24 มกราคม 2519 และเนื่องในโอกาสเปิดพระอนุสาวรีย์พระนางจามเทวี เมื่อวันที่ 2 ตุลาคม 2525 ด้วย
สำหรับในรัชสมัย รัชกาลที่ 10 พิธีบายศรีทูลพระขวัญ ครั้งแรก มีขบวนสักการะล้านนาประกอบด้วย 5 คู่ ขบวนพานพุ่มดอกไม้ 5 สกุล จากเจ้านายฝ่ายเหนือ เพื่อนำทูลเกล้าฯ ถวายแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินี คือเจ้านายในสายสกุล ณ เชียงใหม่, ณ ลำพูน, ณ ลำปาง, ณ น่าน และ ณ เชียงตุง
โดยเจ้าศรีรัตน์ ณ ลำปาง เป็นผู้ทำหน้าที่ร่ายนำคำทูลพระขวัญเป็นทำนองของเจ้าฝ่ายเหนือ
เจ้าวงศ์สักก์ ณ เชียงใหม่ ประมุขสายสกุล ณ เชียงใหม่ ผู้แทนของเจ้านายฝ่ายเหนือ ได้เข้าเฝ้าฯ ถวายด้ายผูกข้อพระหัตถ์ขวา-ซ้าย แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พร้อมกับถวายหนังสือเจ้าหลวงเชียงใหม่ เจ้าวรเทวี ณ ลำพูน ผู้แทนของเจ้านายฝ่ายเหนือ เข้าเฝ้าฯ ถวายด้ายผูกข้อพระหัตถ์ขวา-ซ้าย แด่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี และทูลเกล้าถวายหนังสือเจ้าหลวงลำพูน
สำหรับเจ้านายฝ่ายเหนือ ที่เข้าเฝ้าฯ รับเสด็จ นอกจาก เจ้าวงศ์สักก์ ณ เชียงใหม่ และเจ้าศรีรัตน์ ณ ลำปาง แล้ว ยังมีเจ้าวรเทวี ชลวนิช ณ ลำพูน (ธิดาเจ้าวรทัศน์), พลอากาศตรีเจ้าวัฒนัน ณ ลำพูน (ประมุขตระกูล ณ ลำพูน), เจ้าแสงตะวัน ณ เชียงใหม่ (ธิดาเจ้าธวัชวงศ์ ณ เชียงใหม่), เจ้าธวัชวงศ์ ณ เชียงใหม่ (บุตรชายเจ้าไขยสุริยวงศ์) และ ดร.ชาติชาย ณ เชียงใหม่
ทั้งนี้ในพิธีบายศรีทูลพระขวัญ มีขบวนฟ้อนของเจ้านายฝ่ายเหนือฝ่ายชาย ประกอบด้วยตัวแทนจากตระกูล ต่าง ๆ ดังนี้
- เจ้าพงษ์เดช ณ ลำพูน
- เจ้ารัฐพงษ์ อังกสิทธิ์
- เจ้าไชยชนะ ณ เชียงใหม่
- เจ้าก่อสกุล ณ ลำพูน
- เจ้านพดล ณ เชียงใหม่
- คุณปิยดิษฐ์ ณ ลำพูน
- คุณธนกฤต ลังกาพินธุ์ จันทราลักษณ์
- คุณไม้ ณ เชียงใหม่
ทั้งนี้ รายนามของเจ้านายฝ่ายเหนือ หรือ สกุล ณ เชียงใหม่, ณ ลำพูน, ณ ลำปาง สืบสายตรงจากราชวงศ์ฝ่ายเหนือที่ครองนครในล้านนามาตั้งแต่ปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา
ในปี 2325 หลังจากที่พระเจ้ากาวิละ ราชบุตรของเจ้าฟ้าชายแก้ว ซึ่งเป็นหลานของพระยาสุลวะฤาชัยสงคราม ได้ร่วมกับทัพของพระเจ้าตากสินมหาราชขับไล่พม่าออกจากแผ่นดินล้านนาแล้ว จึงได้รับการสถาปนาแต่งตั้งเป็น พระยาวชิรปราการ และให้ย้ายจากเมืองลำปางไปเป็นเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ ตั้งเจ้าคำสม น้องชายคนที่ 2 ครองนครลำปาง พร้อมกับตั้งเจ้าธรรมลังกา น้องชายคนที่ 3 เป็นอุปราชเมืองเชียงใหม่ ตั้งเจ้าดวงทิพย์ น้องชายคนที่ 4 เป็นอุปราชเมืองลำปาง ตั้งเจ้าหมูหล้า น้องชายคนที่ 5 เป็นเจ้าราชวงศ์ลำปาง
และตั้งเจ้าคำฝั้น น้องชายคนที่ 6 เป็นเจ้าบุรีรัตน์เชียงใหม่ ต่อมาได้เป็นเจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 1 นับเป็นต้นสายสกุล ณ ลำพูน
เมืองลำพูน มีเจ้าหลวงปกครองมาทั้งสิ้น 10 พระองค์ จนถึงสมัยเจ้าหลวงจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าหลวงองค์สุดท้าย ซึ่งตรงกับรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามสกุล “ณ ลำพูน” ให้เมื่อวันที่ 17 ธันวาคม 2456
ส่วนนามสกุล “ลังกาพินธุ์” สืบเชื้อสายมาจากเจ้าหลวงเหมพินธุไพจิตร เจ้าผู้ครองนครลำพูนองค์ที่ 8
พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ทรงพระราชทานนามสกุลแก่เจ้านายฝ่ายเหนือที่กระทำคุณงามความดีแก่บ้านเมืองเพื่อให้มีเกียรติและเป็นศรีแก่สกุลวงศ์ ประกาศเมื่อวันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2456 ประกอบด้วย
- ณ ลำพูน เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ (น้อยจักรคำ)
- ธนัญชยานนท์ เจ้าราชวงศ์ (บุญเป็ง)
- ตุงคนาคร เจ้าราชภาติกวงศ์ (น้อยดวงทิพย์)
จากนั้นมีประกาศเมื่อวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2457 ประกอบด้วย
- ณ เชียงใหม่ เจ้าแก้วนวรัฐ (เจ้าแก้ว)
- ณ น่าน พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช (สุริย)
- ณ ลำปาง เจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต (บุญทวงศ์)
- พรหมวงศ์นันท์ เจ้าไชยสงคราม (มธุรศ)
- มหาวงศ์นันท์ เจ้าวรญาติ (เทพรส)
- มหายศนันท์ เจ้าอุตรการโกศล (มหาชัย)
และประกาศเมื่อวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2457 และประกาศเมื่อวันที่ 15 ตุลาคม พ.ศ. 2457
- จันทรปัญญา หลวงขจัดจัณทนิกร (ใหม่แก้ว)
- จิตตางกูร พระยาจิตสวงษ์วรยศรังศี (น้อยจิตวงศ์)
ขอบคุณภาพ สำนักงานประชาสัมพันธ์จังหวัดเชียงใหม่
อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : 5 ตระกูลเจ้านายฝ่ายเหนือ พิธีบายศรีทูลพระขวัญ ครั้งแรกในรัชกาลที่ 10
– Website : http://www.khaosod.co.th